Boombijen zet zich in voor het welzijn en voortbestaan van wilde honingbijen. We willen een nieuwe manier van kijken aanbieden. Nieuwe ogen om bijen, bomen en mensen te zien. En daarmee de weg openen om anders om te gaan met deze bijzondere en voor ons ecosysteem zo wezenlijke dieren.
Interview over wilde honingbijen
Er is recentelijk een mooi interview met Boombijen, WUR en TU Delft verschenen op de website van 4TU Built Environment. Volg deze link om het interview te lezen.
Bijen en mensen
Bijen zijn een van de belangrijkste bestuivers en essentieel voor het voortbestaan van veel planten en dieren. En evenzo voor ons mensen. Het gaat echter niet goed met bijen. Met de solitaire bijen niet, met de hommels niet en ook zeker niet met de honingbijen. De mens heeft hierin een onmiskenbaar grote invloed; door de verstedelijking, vervuiling, klimaatverandering en de intensieve landbouw (het gebruik van pesticiden, monoculturen en kunstmest), om maar een paar zaken te noemen. Voor de honingbijen komt hier nog eens bovenop dat ze niet enkel in het wild leven, maar daarnaast ook door mensen worden gehouden voor productiedoeleinden.
Om veel honing te kunnen oogsten zet de mens honingbijen steeds intensiever naar zijn hand. De bijen worden wereldwijd verhandeld, versleept, behandeld tegen ziekten, bijgevoerd met suikerwater en op specifieke eigenschappen geteeld. Ook wordt op het natuurlijk gedrag structureel ingegrepen (denk bijvoorbeeld aan zwermcontrole). Allemaal handelingen die de bijen op lange termijn ernstig schaden. Zo zorgt de wereldwijde handel voor verspreiding van ziekten en parasieten. Zwermen is de natuurlijke manier waarop honingbijen zich voortplanten, als bijen hun capaciteit om te zwermen verliezen worden ze geheel afhankelijk van de mens voor hun reproductie. Suikerwater is geen volwaardige voeding voor bijen en veroorzaakt gezondheidsproblemen. En last but not least, bij het telen wordt geselecteerd op voor de mens gunstige eigenschappen zoals lage steek- en zwermlustigheid, lage neiging tot propolisatie, hoge honingproductie en grote volken. Telen op deze eigenschappen is echter funest voor de gezondheid van de bijen zelf.
Daar komt nog eens bij dat honingbijen op grote schaal gehuisvest worden in bijenkasten met uitneembare ramen, waarmee gemakkelijk in het nest kan worden gewerkt en de nestintegriteit structureel verstoord wordt. Structurele verstoring van het nest levert veel stress op voor het volk waarmee haar weerstand tegen ziekten verder daalt. Ook zijn andere eigenschappen van een bijenkast niet gunstig voor bijen. De kasten staan laag bij de grond, zijn vaak slecht geïsoleerd of hebben onvoldoende thermische massa, de rechthoekige vorm geeft koudebruggen in de hoeken en de glad afgewerkte wanden geven geen aanleiding tot propolisatie. Bijen propoliseren hun nest om kieren te dichten en het nest te beschermen tegen ziektekiemen. Een bijenkast is dan ook geen ideaal huis voor honingbijen. Wist je dat honingbijenvolken warmbloedige wezens zijn? Hun ideale nest is een goed geïsoleerde boomholte, liefst lekker veilig hoog in een boom! Waar geen roofdieren en mensen bij kunnen.
Wilde honingbijen
Voor het voortbestaan van honingbijen zijn wilde volken die hun natuurlijke instincten ongestoord kunnen volgen essentieel. De natuurlijke manier waarop wilde honingbijen leven en de uitzonderlijk hoge genetische diversiteit die hiermee samenhangt, zorgt ervoor dat ze weerbaar en vitaal zijn en kunnen blijven. En dat ze een wezenlijk onderdeel zijn van het landschap en het ecosysteem.
“Ik nodig je uit om na te denken over de manier waarop we met honingbijen omgaan, en in het grotere geheel met al het leven.”
Habitatherstel, monitoring, lezingen, exposities en lessen op scholen
Boombijen wil zichtbaar maken hoe wilde honingbijen leven, wat de natuurlijke habitat van honingbijen is, wat zij nodig hebben om te kunnen gedijen en nog veel meer. We zetten ons in voor herstel van wilde honingbijenpopulaties. Ook zetten we ons in voor de leefomgeving en natuurlijk nestaanbod voor bijen o.a. door middel van het (voldoende gespreid) ophangen van BoomNesten. Daarnaast willen we de habitat ook herstellen door het beschermen van natuurlijke boomholten en oude bomen. Door middel van monitoringprogramma’s willen we bijdragen aan de kennis over wilde honingbijen. Daarnaast willen we inspireren door in gesprek te gaan, door het verzorgen van interactieve lezingen, exposities en schoollessen over wilde bijen en hun habitat.
Eerste BoomNest in Nederland
De eerste stap in de habitatherstel is inmiddels gezet! Op vrijdag 9 juni 2023 hebben we een BoomNest geïnstalleerd op de TU Delft Eco Campus. Een BoomNest is zo gemaakt dat het overeenkomt met een natuurlijk nest van bijen, namelijk een holte hoog in een oude boom. Het is een goed geïsoleerd huis, waar de bijen in overeenstemming met hun aard kunnen leven. Zonder menselijk ingrijpen. Het BoomNest is dan ook leeg opgehangen, er is letterlijk ruimte gecreëerd voor een zwerm wilde honingbijen.
Honingbijen hebben deze nieuw gecreëerde ruimte vrijwel direct gevonden. En binnen twee weken is er ook daadwerkelijk een zwerm bijen ingetrokken! Hoe wonderschoon waartoe de bijen in staat zijn! Dit is pas het begin, er is nog veel meer te doen. Doe je mee?
Ben je geïnteresseerd, wil je meer weten, bijdragen of heb je vragen? Mijn naam is Natasja Roodbergen. Je kunt me bereiken op 06 41543636 of e-mailen naar natasja(apenstaartje)putizi.nl.
Meer informatie
Dit is een voorlopige versie van de website. Binnenkort wordt deze vernieuwd. Hieronder kun je alvast meer lezen over wilde honingbijen. Maar eerst nog een paar foto’s.
Oorsprong
Honingbijen (Apis mellifera) zijn bijen die van oorsprong in Azië, Europa en Afrika leven. Ze zijn ook inheems in ons land. In de gematigde streken leven ze in boomholten van grote oude bomen, waar zij hun nest bouwen en als een superorganisme samenleven. Een superorganisme is een wonderbaarlijke stap in de evolutie, weinig dieren hebben dit stadium bereikt (Jürgen Tautz, Honingbijen). De nauwe samenwerking van de honingbijen in een volk kan je vergelijken met de onderlinge samenwerking tussen de cellen in ons lichaam. Het volk vormt één wezen, het superorganisme, de Imme. Honingbijen zijn in staat tot zaken die wij bij dieren lang niet voor mogelijk hebben gehouden en zeker niet bij insecten. Zo zijn ze bijvoorbeeld in staat tot geavanceerde communicatie. De leden kunnen door te dansen elkaar vertellen waar voedsel en goede nestgelegenheden te vinden zijn.
“Door in het wild levende honingbijen te leren kennen kun je een inkijkje krijgen op de uitbundige verscheidenheid van het leven. Onze wereld is fabelachtig en wonderlijk!”
Gedomesticeerd of wild
In Nederland kennen we de honingbij als landbouwdier, de ‘bij waar de imker voor zorgt’. Weinig mensen beseffen dat honingbijen eigenlijk gewoon nog wilde dieren zijn (Thomas D. Seeley). Ze kunnen uitstekend voor zichzelf zorgen. Sterker nog: dan zijn ze beter af dan wanneer wij dat voor ze doen. Wat bijen nodig hebben is voldoende (schoon) voedsel en water en voldoende (goede) nestgelegenheid. Én de vrijheid om hun natuurlijke instincten ongestoord te volgen. Honingbijen hebben deze instincten nodig om in gezondheid te kunnen leven!
Natuurlijke selectie
In het wild levende volken zijn onderhevig aan natuurlijke selectie. Dit is belangrijk omdat natuurlijke selectie de manier is waarop organismen zich aanpassen aan nieuwe omstandigheden en bedreigingen, dit geld vanzelfsprekend ook voor honingbijen. De bijenvolken zullen de komende tijd aan veel veranderingen het hoofd moeten kunnen bieden. Veranderingen zoals nieuwe parasieten (zoals de varroamijt), roofdieren (zoals de Aziatische hoornaar) en ziektes (zoals broedziekten en virussen). En last but not least aan het veranderende klimaat.
Onderzoek naar wilde honingbijen
De honingbij is het meest bestudeerde insect op aarde, en we weten dan ook veel over deze bijzondere dieren. Het gros van het onderzoek is echter in ‘gevangenschap’ gedaan. Het is namelijk makkelijker om onderzoek uit te voeren in kasten met uitneembare ramen. Een van de weinige onderzoekers die de honingbijen in het wild heeft bestudeerd is prof. Thomas D. Seeley. Zijn bevindingen zijn van groot belang voor de overlevingskansen van honingbijen.
Uitgestorven of aangepast
Lang is gedacht dat wilde honingbijenpopulaties de varroamijt invasie van de vorige eeuw niet hebben overleeft. Deze conclusie is getrokken aan de hand van waarnemingen in de kasten van de imkers, veel van de gehouden bijenvolken stierven in een korte periode. De imker kon alleen zijn bijen behouden door deze te behandelen, was de gedachte, en daarmee kwam men ook tot de conclusie dat alle wilde volken door deze parasiet weggevaagd moeten zijn. Deze worden immers niet behandeld. Hier is vervolgens heel lang geen onderzoek naar gedaan. Pas sinds kort zijn mensen op het idee gekomen om dit te checken. Te beginnen met prof. Thomas D. Seeley. Hij ontdekte begin jaren 2000 in de Verenigde Staten dat de wilde volken in het Arnot Forest nog steeds in leven waren en floreerden ondanks dat ze varroa hadden. De bijen hebben zich aangepast door natuurlijke selectie en zijn in staat gebleken samen te leven met deze nieuwe parasiet. (Thomas D. Seeley, The Lives of Bees, The Untold Story of the Honey Bee in the Wild). Ook in Europa worden steeds meer wilde volken en populaties gevonden. De bijen zijn uitstekend in staat zich aan te passen als ze daartoe de kans krijgen en met voldoende genetisch materiaal starten.
Deze kennis is in Nederland nog maar nauwelijks doorgedrongen, maar is al wel hoorbaar, zoals in het boek Honingbijen, een natuurlijke en minder natuurlijke historie van Jacques van Alphen (Naturalis) en de paper van Delphine Panziera en Tjeerd Blacquiere (WUR) The Diversity Decline in Wild and Managed Honey Bee Populations. Voor alsnog is de meeste kennis buiten Nederland te vinden. Boombijen zet zich in om hier verandering in te brengen.
Honingbijen zijn op een zonnige dag mijn leven ingevlogen en gebleven:
“Zo immens mooi, het leven van wilde honingbijen! Hoe ze samenwerken, elkaar warm houden en voeden en steeds weer opnieuw de kiem leggen voor nieuw leven.”
Ben je geïnteresseerd, wil je meer weten, bijdragen of heb je vragen? Mijn naam is Natasja Roodbergen. Je kunt me bereiken op 06 41543636 of e-mailen naar natasja(apenstaartje)putizi.nl.
Geplande onderwerpen:
- Zwermen
- Bijengenetica
- De Imme
- Boomholten & biodiversiteit
- Oerbomen en -bossen
- Monitoren & citzen sciense
- Wilde bijenvolken in gevels en schoorstenen
- Bijen & bloemen
- Bijen & landschap
- Bijen & concurrentie
- Natuur in onze steden
- Regeneratieve landbouw
- Natuurlijk imkeren & Darwinian Beekeeping
- Bartnictwo & Indigenous European Beekeeping
- Wereldwijde beweging voor behoud van wilde honingbijen
- Links